در بیان اینکہ تربیت خودی را سہ مراحل است مرحلۂ اول را اطاعت و مرحلۂ دوم را ضبط نفس، و مرحلہ سوم را نیابت الھی نامیدہ اند
- Parent Category: کلیات اقبال - فارسی
- Hits: 11969
- Print , Email
’’مرحلۂ اول اطاعت ‘‘
خدمت و محنت شعار اشتر است
صبر و استقلال کار اشتر است
گام او در راہ کم غوغا ستی
کاروان را زورق صحرا ستی
نقش پایش قسمت ہر بیشہ ئی
کم خور و کم خواب و محنت پیشہ ئی
مست زیر بار محمل مے رود
پای کوبان سوی منزل می رود
سر خوش از کیفیت رفتار خویش
در سفر صابر تر از اسوار خویش
تو ہم از بار فرائض سر متاب
بر خوری از ’’عندہ حسن المآب‘‘
در اطاعت کوش ای غفلت شعار
می شود از جبر پیدا اختیار
ناکس از فرمان پذیری کس شود
آتش ار باشد ز طغیان خس شود
ہر کہ تسخیر مہ و پروین کند
خویش را زنجیری آئین کند
باد را زندان گل خوشبو کند
قید بو را نافہ ے آہو کند
می زند اختر سوی منزل قدم
پیش آئینی سر تسلیم خم
سبزہ بر دین نمو روئیدہ است
پایمال از ترک آن گردیدہ است
لالہ پیھم سوختن قانون او
بر جہد اندر رگ او خون او
قطرہ ہا دریاست از آئین وصل
ذرہ ہا صحراست از آئین وصل
باطن ھر شی ز آئینی قوی
تو چرا غافل ازین سامان روی
باز ای آزاد دستور قدیم
زینت پا کن ھمان زنجیر سیم
شکوہ سنج سختی آئین مشو
از حدود مصطفی بیرون مرو
’’مرحلہ دوم ضبط نفس‘‘
نفس تو مثل شتر خود پرور است
خود پرست و خود سوار و خود سر است
مرد شو آور زمام او بکف
تا شوی گوہر اگر باشی خزف
ہر کہ بر خود نیست فرمانش روان
می شود فرمان پذیر از دیگران
طرح تعمیر تو از گل ریختند
با محبت خوف را آمیختند
خوف دنیا ، خوف عقبی ، خوف جان
خوف آلام زمین و آسمان
حب مال و دولت و حب وطن
حب خویش و اقربا و حب زن
امتزاج ماء و طین تن پرور است
کشتہ ی فحشا ھلاک منکر است
تا عصائی لا الہ داری بدست
ہر طلسم خوف را خواہی شکست
ہر کہ حق باشد چو جان اندر تنش
خم نگردد پیش باطل گردنش
خوف را در سنیۂ او راہ نیست
خاطرش مرعوب غیر اللہ نیست
ہر کہ در اقلیم لا آباد شد
فارغ از بند زن و اولاد شد
می کند از ماسوی قطع نظر
می نہد ساطور بر حلق پسر
با یکی مثل ہجوم لشکر است
جان بچشم او ز باد ارزان تر است
لا الہ باشد صدف گوہر نماز
قلب مسلم را حج اصغر نماز
در کف مسلم مثال خنجر است
قاتل فحشا و بغی و منکر است
روزہ بر جوع و عطش شبخون زند
خیبر تن پرورے را بشکند
مؤمنان را فطرت افروز است حج
ہجرت آموز و وطن سوزست حج
طاعتی سرمایہ ی جمعیتی
ربط اوراق کتاب ملتی
حب دولت را فنا سازد زکوة
ہم مساوات آشنا سازد زکوة
دل ز ’’حتی تنفقوا‘‘ محکم کند
زر فزاید الفت زر کم کند
این ہمہ اسباب استحکام تست
پختہ ی محکم اگر اسلام تست
اھل قوت شو ز ورد یًا قوی‘‘
تا سوار اشتر خاکی شوے
’’مرحلہ سوم نیابت الھی‘‘
گر شتر بانی جہانبانی کنی
زیب سر تاج سلیمانی کنی
تا جہان باشد جہان آرا شوی
تاجدار ملک ’’لایبلی‘‘ شوی
نایب حق در جہان بودن خوش است
بر عناصر حکمران بودن خوش است
نایب حق ہمچو جان عالم است
ہستی او ظل اسم اعظم است
از رموز جزو و کل آگہ بود
در جہان قائم بامراللہ بود
خیمہ چون در وسعت عالم زند
این بساط کہنہ را برھم زند
فطرتش معمور و می خواہد نمود
عالمی دیگر بیارد در وجود
صد جہان مثل جہان جزو وکل
روید از کشت خیال او چو گل
پختہ سازد فطرت ہر خام را
از حرم بیرون کند اصنام را
نغمہ زا تار دل از مضراب او
بہر حق بیداری او خواب او
شیب را آموزد آہنگ شباب
می دہد ہر چیز را رنگ شباب
نوع انسان را بشیر و ہم نذیر
ہم سپاہی ہم سپہگر ہم امیر
مدعای ’’علم الاسما‘‘ ستی
سر ’’سبحان الذی اسرا‘‘ ستی
از عصا دست سفیدش محکم است
قدرت کامل بعلمش توأم است
چون عنا گیرد بدست آن شہسوار
تیز تر گردد سمند روزگار
خشک سازد ہیبت او نیل را
می برد از مصر اسرائیل را
از قم او خیزد اندر گور تن
مردہ جانہا چون صنوبر در چمن
ذات او توجیہ ذات عالم است
از جلال او نجات عالم است
ذرہ خورشید آشنا از سایہ اش
قیمت ہستی گران از مایہ اش
زندگی بخشد ز اعجاز عمل
می کند تجدید انداز عمل
جلوہ ہا خیزد ز نقش پای او
صد کلیم آوارہ ی سینای او
زندگے را می کند تفسیر نو
می دہد این خواب را تعبیر نو
ہستئی مکنون او راز حیات
نغمہ ی نشیندہ ی ساز حیات
طبع مضمون بند فطرت خون شود
تا دو بیت ذات او موزون شود
مشت خاک ما سر گردون رسید
زین غبار آن شہسوار آید پدید
خفتہ در خاکستر امروز ما
شعلہ ی فردای عالم سوز ما
غنچہ ی ما گلستان در دامن است
چشم ما از صبح فردا روشن است
ای سوار اشہب دوران بیا
ای فروغ دیدہ ی امکان بیا
رونق ہنگامہ ی ایجاد شو
در سواد دیدہ ھا آباد شو
شورش اقوام را خاموش کن
نغمہ ی خود را بہشت گوش کن
خیز و قانون اخوت ساز دہ
جام صہبای محبت باز دہ
باز در عالم بیار ایام صلح
جنگجویان را بدہ پیغام صلح
نوع انسان مزرع و تو حاصلی
کاروان زندگے را منزلی
ریخت از جور خزان برگ شجر
چون بھاران بر ریاض ما گذر
سجدہ ہای طفلک و برنا و پیر
از جبین شرمسار ما بگیر
از وجود تو سرافرازیم ما
پس بسوز این جہان سازیم ما
