زندہ رود مشکلات خود را پیش ارواح بزرگ میگوید

از مقام مؤمنان دوری چرا
یعنی از فردوس مہجوری چرا
حلاج
مرد آزادی کہ داند خوب و زشت
می نگنجد روح او اندر بہشت
جنت ملا ، می و حور و غلام
جنت آزادگان سیر دوام
جنت ملا خور و خواب و سرود
جنت عاشق تماشای وجود
حشر ملا شق قبر و بانگ صور
عشق شور انگیز خود صبح نشور
علم بر بیم و رجا دارد اساس
عاشقان را نی امید و نی ہراس
علم ترسان از جلال کائنات
عشق غرق اندر جمال کائنات
علم را بر رفتہ و حاضر نظر
عشق گوید آنچہ می آید نگر
علم پیمان بستہ با آئین جبر،
چارۂ او چیست غیر از جبر و صبر
عشق آزاد و غیور و ناصبور
در تماشای وجود آمد جسور
عشق ما از شکوہ ہا بیگانہ ایست
گرچہ او را گریۂ مستانہ ایست
این دل مجبور ما مجبور نیست
ناوک ما از نگاہ حور نیست
آتش ما را بیفزاید فراق
جان ما را سازگار آید فراق
بی خلشہا زیستن ، نا زیستن
باید آتش در تہ پا زیستن
زیستن این گونہ تقدیر خودی است
از ہمین تقدیر تعمیر خودی است
ذرہ ئی از شوق بیحد رشک مہر
گنجد اندر سینہ او نہ سپہر
شوق چون بر عالمی شبخون زند
آنیان را جاودانے می کند
زندہ رود
گردش تقدیر مرگ و زندگیست
کس نداند گردش تقدیر چیست
حلاج
ہر کہ از تقدیر دارد ساز و برگ
لرزد از نیروی او ابلیس و مرگ
جبر دین مرد صاحب ہمت است
جبر مردان از کمال قوت است
پختہ مردی پختہ تر گردد ز جبر،
جبر مرد خام را آغوش قبر
جبر خالد عالمی برھم زند
جبر ما بیخ و بن ما بر کند
کار مردان است تسلیم و رضا
بر ضعیفان راست ناید این قبا
تو کہ دانی از مقام پیر روم
می ندانی از کلام پیر روم
’’بود گبری در زمان با یزید
گفت او را یک مسلمان سعید
خوشتر آن باشد کہ ایمان آورے
تا بدست آید نجات و سروری
گفت این ایمان اگر ہست ای مرید
آن کہ دارد شیخ عالم با یزید
من ندارم طاقت آن ، تاب آن
کان فزون آمد ز کوششہای جان
رومی
کار ما غیر از امید و بیم نیست
ہر کسی را ہمت تسلیم نیست
ایکہ گوئی بودنی این بود ، شد
کار ہا پابند آئین بود ، شد
معنی تقدیر کم فہمیدہ ئی
نی خودی را نی خدا را دیدہ ئے
مرد مؤمن با خدا دارد نیاز
’’با تو ما سازیم ، تو با ما بساز‘‘
عزم او خلاق تقدیر حق است
روز ہیجا تیر او تیر حق است
زندہ رود
کم نگاہان فتنہ ہا انگیختند
بندۂ حق را بہ دار آویختند
آشکارا بر تو پنھان وجود
باز گو آخر گناہ تو چہ بود؟
حلاج
بود اندر سینۂ من بانگ صور
ملتی دیدم کہ دارد قصد گور
مؤمنان با خوی و بوی کافران
لاالہ گویان و از خود منکران
’’امر حق‘‘ گفتند نقش باطل است
زانکہ او وابستۂ آب و گل است
من بخود افروختم نار حیات
مردہ را گفتم ز اسرار حیات
از خودی طرح جہانی ریختند
دلبری با قاہری آمیختند
ہر کجا پیدا و نا پیدا خودی
بر نمے تابد نگاہ ما خودی
نار ہا پوشیدہ اندر نور اوست
جلوہ ہای کائنات از طور اوست
ہر زمان ہر دل درین دیر کہن
از خودی در پردہ میگوید سخن
ہر کہ از نارش نصیب خود نبرد
در جہان از خویشتن بیگانہ مرد
ہند و ھم ایران ز نورش محرم است
آنکہ نارش ہم شناسد آن کم است
من ز نور و نار او دادم خبر
بندۂ محرم گناہ من نگر
آنچہ من کردم تو ہم کردی بترس
محشری بر مردہ آوردی بترس
طاہرہ
از گناہ بندۂ صاحب جنون
کائنات تازہ ئی آید برون
شوق بیحد پردہ ہا را بر درد
کہنگی را از تماشا می برد
آخر از دار و رسن گیرد نصیب
بر نگردد زندہ از کوی حبیب
جلوۂ او بنگر اندر شہر و دشت
تا نپنداری کہ از عالم گذشت
در ضمیر عصر خود پوشیدہ است
اندرین خلوت چسان گنجیدہ است
زندہ رود
ای ترا دادند درد جستجوی
معنی یک شعر خود با من بگوی
’’قمری ، کف خاکستر و بلبل قفس رنگ
ای نالہ نشان جگر سوختہ ئی چیست‘‘
غالب
نالہ ئی کو خیزد از سوز جگر
ہر کجا تأثیر او دیدم دگر
قمری از تأثیر او وا سوختہ
بلبل از وی رنگہا اندوختہ
اندرو مرگی بہ آغوش حیات
یک نفس اینجا حیات آنجا ممات
آنچنان رنگی کہ ارژنگی ازوست
آنچنان رنگی کہ بیرنگی ازوست
تو ندانی این مقام رنگ و بوست
قسمت ہر دل بقدر ہای و ہوست
یا بہ رنگ آ ، یا بہ بیرنگی گذر
تا نشانی گیری از سوز جگر
زندہ رود
صد جہان پیدا درین نیلی فضاست
ہر جہان را اولیا و انبیاست
غالب
نیک بنگر اندرین بود و نبود
پی بہ پی آید جہانھا در وجود
’’ہر کجا ہنگامۂ عالم بود
رحمة’‘ للعالمینی ہم بود‘‘
زندہ رود
فاش تر گو زانکہ فہمم نارساست
غالب
این سخن را فاش تر گفتن خطاست
زندہ رود
گفتگوی اہل دل بیحاصل است
غالب
نکتہ را بر لب رسیدن مشکل است
زندہ رود
تو سراپا آتش از سوز طلب
بر سخن غالب نیائی ای عجب
غالب
خلق و تقدیر و ہدایت ابتداست
رحمة’‘ للعالمینی انتہاست
زندہ رود
من ندیدم چھرۂ معنی ہنوز
آتشی دارے اگر ما را بسوز
غالب
ای چو من بینندۂ اسرار شعر
این سخن افزونتر است از تار شعر
شاعران بزم سخن آراستند
این کلیمان بی ید بیضاستند
آنچہ تو از من بخواہی کافری است
کافری کو ماورای شاعری است
حلاج
ہر کجا بینی جھان رنگ و بو
آن کہ از خاکش بروید آرزو
یا ز نور مصطفی او را بہاست
یا ہنوز اندر تلاش مصطفی است
زندہ رود
از تو پرسم گرچہ پرسیدن خطاست
سر آن جوہر کہ نامش مصطفی است
آدمی یا جوھری اندر وجود
آنکہ آید گاہگاہی در وجود
حلاج
پیش او گیتی جبین فرسودہ است
خویش را خود عبدہ فرمودہ است
عبدہ‘ از فھم تو بالاتر است

زانکہ او ہم آدم و ھم جوہر است
جوہر او نی عرب نی اعجم است
آدم است و ہم ز آدم اقدم است
عبدہ صورتگر تقدیر ہا
اندرو ویرانہ ہا تعمیر ہا
عبدہ ھم جانفزا ہم جان ستان
عبدہ ہم شیشہ ہم سنگ گران
عبد دیگر عبدہ چیزی دگر
ما سراپا انتظار او منتظر
عبدہ‘ دہر است و دہر از عبدہ است
ما ہمہ رنگیم و او بی رنگ و بوست
عبدہ با ابتدا بی انتہا است
عبدہ را صبح و شام ما کجاست
کس ز سر عبدہ آگاہ نیست
عبدہ جز سر الا اﷲ نیست
لاالہ تیغ و دم او عبدہ
فاش تر خواہی بگو ہو عبدہ
عبدہ‘ چند و چگون کائنات
عبدہ راز درون کائنات
مدعا پیدا نگردد زین دو بیت
تا نبینی از مقام ’’ما رمیت‘‘
بگذر از گفت و شنود ای زندہ رود
غرق شو اندر وجود ای زندہ رود
زندہ رود
کم شناسم عشق را این کار چیست
ذوق دیدار است پس دیدار چیست
حلاج
معنی دیدار آن آخر زمان
حکم او بر خویشتن کردن روان
در جہان زی چون رسول انس و جان
تا چو او باشی قبول انس و جان
باز خود را بین ہمین دیدار اوست
سنت او سری از اسرار اوست
زندہ رود
چیست دیدار خدای نہ سپہر
آنکہ بی حکمش نگردد ماہ و مہر
حلاج
نقش حق اول بجان انداختن
باز او را در جہان انداختن
جان تا در جہان گردد تمام
می شود دیدار حق دیدار عام
ای خنک مردی کہ از یک ہوی او
نہ فلک دارد طواف کوی او
وای درویشی کہ ہوئی آفرید
باز لب بر بست و دم در خود کشید
حکم حق را در جھان جاری نکرد
نانی از جو خورد و کرارے نکرد
خانقاہی جست و از خیبر رمید
راہبی ورزید و سلطانی ندید
نقش حق داری جہان نخچیر تست
ہم عنان تقدیر با تدبیر تست
عصر حاضر با تو می جوید ستیز
نقش حق بر لوح این کافر بریز
زندہ رود
نقش حق را در جھان انداختند
من نمی دانم چسان انداختند
حلاج
یا بزور دلبری انداختند
یا بزور قاھری انداختند
زانکہ حق در دلبری پیدا تر است
دلبری از قاہری اولی تر است
زندہ رود
باز گو ای صاحب اسرار شرق
در میان زاہد و عاشق چہ فرق
حلاج
زاہد اندر عالم دنیا غریب
عاشق اندر عالم عقبی غریب
زندہ رود
معرفت را انتہا نابودن است
زندگی اندر فنا آسودن است
حلاج
سکر یاران از تہی پیمانگی است
نیستی از معرفت بیگانگی است
ای کہ جوئی در فنا مقصود را
در نمے یابد عدم موجود را
زندہ رود
آنکہ خود را بہتر از آدم شمرد
در خم و جامش نہ می باقی نہ درد
مشت خاک ما بگردون آشناست
آتش آن بی سر و سامان کجاست
حلاج
کم بگو زان خواجۂ اہل فراق
تشنہ کام و از ازل خونین ایاق
ما جہول ، او عارف بود و نبود
کفر او این راز را بر ما گشود
از فتادن لذت برخاستن
عیش افزدون ز درد کاستن
عاشقے در نار او وا سوختن
سوختن بے نار او نا سوختن
زانکہ او در عشق و خدمت اقدم است
آدم از اسرار او نامحرم است
چاک کن پیراہن تقلید را
تا بیاموزی ازو توحید را
زندہ رود
ای ترا اقلیم جان زیر نگین
یک نفس با ما دگر صحبت گزین
حلاج
با مقامی در نمی سازیم و بس
ما سراپا ذوق پروازیم و بس
ہر زمان دیدن تپیدن کار ماست
بی پر و بالے پریدن کار ماست